רות שלוס באום אל־פחם: מאה שנה להולדתה
روت شلوس في أم الفحم: مئة سنة منذ ولادتها
ינואר- אוג' 2023
בשנת 1992 נשאלה רות שלוס: "בתערוכת מאה שנה לכבודך, מה היית מעמידה במרכז התערוכה?", וענתה: "הייתי מציבה במרכז את סדרת המאצ'ו, שהן היצירות האחרונות שלי".[1]
במבט רחב על מכלול עבודותיה, ברי שסדרת המאצ'ו (1991) מבטאת את לב הנושא שבו עסקה לאורך חייה – מחאתה החברתית והפוליטית נגד בעלי השררה והכוח. נוכחותם הפיזית של המאצ'ואים בסדרה משדרת תוקפנות, אטימות ויהירות; זרועותיהם שלובות, עיניהם עצומות וראשם מוטה. והרי זהו "המאצ'ו הישראלי" כפי שראתה שלוס – האדם המתקרנף.[2]
לאורך שנות פעילותה הפנו יצירותיה את המבט אל המצב האנושי וביקשו לבקר, למחות ולשנות. בעבודותיה מופיעים המוחלשים, המקופחים, הפליטים – העניים, הזקנים, הפועלים, אימהות וילדיהן, תושבי המעברות, בני עדות המזרח, ומעל הכול הערבים, הפלסטינים שחיו כאן, מי שנעקרו מבתיהם ועודם חווים את הכיבוש המתמשך.
תערוכה זו, עיקרה הצגת מבט רטרוספקטיבי על גוף עבודות שעסק במערכות כוח בין חזקים ומוחלשים בחברה, ובמיוחד בעוולות ובסבל של הערבים הפלסטינים. מבטה הנוקב במציאות ואמירתה הפוליטית האמיצה והברורה הובילו לשנים רבות של שיתוף פעולה עם הגלריה באום אל־פחם. בסרט ללכת נגד הזרם[3] סעיד אבו שקרה אומר לרות שלוס שאי אפשר להציג בגלריה ציור של פלסטיני כפות ומכוסה־עיניים, שכן לדבריו: "יש כאן האשמה ישירה מדי, וזה עשוי להעליב אנשים, זה חזק מדי". שלוס מתווכחת, אך לבסוף מהנהנת בהסכמה. מבחינתה הגלריה היא המקום שבו מתאפשר להציג מראות שרוב הציבור היהודי מבקש להימנע מהם.
בשנת 2013 נפטרה רות שלוס, והיא בת 91. ואולם רוחה עדיין כאן, חיה ופועמת, ועבודותיה רלוונטיות מתמיד.
סביר להניח שאילו נשאלה על המקום שבו הייתה מבקשת להציג תערוכה במלאת לה מאה שנה, תשובתה הייתה – כאן, בגלריה באום אל־פחם.
[1] אפרים דוידי, "הייתי ציירת פיגורטיבית ונשארתי כזאת", דבר, 7.2.1992, עמ' 22.
[2] ברוח אלגורית על פי מחזהו של יוג'ין יונסקו קרנפים, שבו הקרנף מסמל את הפשיסטים ואנשי הכוח.
[3] פטר דודצ'יק, לצייר נגד הזרם: על חייה ויצירתה של רות שלוס (סרט תעודה), 2008.
عام 1992 سُئلت روت شلوس: "في معرض المئة سنة من أجلك، ماذا كنت ستضعين في مركز المعرض؟"، وأجابت، "كنت سأضع في المركز سلسلة الماتشو، التي هي من أحدث أعمالي".[1]
بنظرة واسعة عل مجمل أعمالها، نجد أن سلسلة الماتشو (1991) تعبّر عن جوهر الموضوع الذي دارت حوله أعمال شلوس طوال حياتها- احتجاجها الاجتماعي والسياسي ضد أصحاب النفوذ والسلطة، حضور الماتشو فعليًا في السلسلة يعطي إحساسًا بالعدوانية والانغلاق والعنجهية، أذرعهم متشابكة، عيونهم مغمضة وراسهم مائل. وهذا فعلاً "الماتشو الإسرائيلي" كما رأته شلوس- الانسان المتخرتت.[2]
على مدى سنوات نشاطها، وجّهت أعمالها الأنظار الى الوضع الإنساني وحاولت النقد والاحتجاج والتغيير. في أعمالها يظهر المستضعفون والمظلومون واللاجئون- الفقراء وكبار السن والعمال والأمهات وأطفالهن، سكان المجمعات المؤقتة وأبناء طوائف الشرق، وأكثر من كل شيء العرب، الفلسطينيون الذي عاشوا هنا، الذين تم اقتلاعهم من بيوتهم ولا زالوا يعيشون الاحتلال المستمر.
هذا المعرض، أساسه عرض وجه نظر استرجاعية على أعمال عديدة تدور حول منظومات القوى بين الأقوياء والمستضعفين في المجتمع، وبالأخص على معاناة العرب الفلسطينيين. نظرتها الثاقبة الى الواقع وموقفها السياسي الواضح الشجاع اوصلتها الى سنوات عديدة من العمل المشترك مع صالة العرض للفنون في ام الفحم.
في الفيلم السير ضد التيار[3] يقول سعيد أبو شقرة لروت شلوس أنه لا يمكن أن نعرض في المعرض رسمًا لفلسطيني مكبّل ومصوب العينين، لأنه حسب قوله: "هنالك اتهام مباشر أكثر من اللازم، وهذا قد يهين البعض، هذا أقوى من اللازم". شلوس تجادله، لكنها في النهاية تهز رأسها موافقة. من ناحيتها صالة العرض هي المكان الذي يمكن فيه عرض مناظر يحاول معظم المجتمع اليهودي تجنب رؤيتها.
عام 2013 توفيت روت شلوس عن عمر يناهز 91 عامًا. الا ان روحها لا زالت هنا، حية نابضة، وأعمالها ذات صلة بالواقع أكثر من أي وقت مضى.
لو طُرح عليها السؤال أين كانت سترغب في إقامة المعرض بمناسبة مئة سنة منذ ولادتها، فأغلب الظن ان جوابها سيكون- هنا في صالة العرض للفنون في أم الفحم.
أمينة المعرض: نوريت تال-طيني
[1] افرايم دافيدي، "كنت رسامة مجازية وسأبقى كذلك" ("הייתי ציירת פיגורטיבית ונשארתי כזאת")، دفار، 7.2.1992 ص. 22.
[2] المعنى الحرفي للمصطلح "متخرتت": أن يصبح الشخص مثل الخرتيت ت(حيوان وحيد القرن)، وهو تشبيه قصصي مأخوذ من مسرحية يوجين يونسكو "الخراتيت" حيث يرمز الخرتيت الى الفاشية وأصحاب النفوذ.
[3] بِتِر دودتشيك، الرسم ضد التيار: عن حياة وأعمال روت شلوس (לצייר נגד הזרם: על חייה ויצירתה של רות שלוס) فيلم وثائقي، 2008.
רות שלוס / روث شلوس / Ruth Schloss
"גם כן תרבות" עם גואל פינטו - ענת שרון בלייס בפינת ההמלצות
רות שלוס - 100 שנה להולדתה SO=ART